- HİPERAKTİF ÇOCUKLAR VE İLAÇ KULLANIMI

HİPERAKTİF ÇOCUKLAR VE İLAÇ KULLANIMI

Temel KALAFAT

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi

Eğitim Fakültesi

Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalı

Araştırma Görevlisi

Günümüz okullarında son yıllarda en yaygın olarak rastlanan davranış bozukluğu dikkat eksikliği ve hiperaktivitedir. Aslında hiperaktivite ve dikkat eksikliği ayrı birer rahatsızlık olmasına karşın çoğunlukla beraber ortaya çıktıkları için birlikte kullanılmaktadırlar. Son zamanlarda birçok öğretmen ve veli çocuğunun hiperaktif olup olmadığını öğrenmek için uzmanlara başvurmaktadır. Başvurulan birçok vakada ise böyle bir tanı konamamaktadır. Bunun en büyük sebebi ise velilerin ve öğretmenlerin çocukların doğasında bulunan aşırı hareketliliği hiperaktivite olarak nitelemesinden kaynaklanmaktadır. Hatta yaramaz diye tabir edilen bazı çocuklar için bile “bu çocuk çok hiperaktif” gibi bir cümle kullanılmaktadır. Tabi bu durum rahatsızlığı anlamayı ve tanı koymayı zorlaştırmaktadır. Bu yüzden asıl konumuz hiperakitivide ilaç kullanımının doğruluğunu tartışmak olmasına rağmen dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocukların belirtilerini kısaca belirtmek faydalı olacaktır sanırım;

Hiperaktif çocuklar;
· Yerinde duramaz,
· Oturması gerektiği halde oturamaz,
· Yerli yersiz koşup tırmanır,
· Aşırı konuşur,
· Sessiz sakin oynamakta güçlük çeker,
· Her zaman bir şeyle uğraşır,
· Cevapları ağzından kaçırır,
· Sırasını beklemekte zorlanır,
· Olaylara ve konuşmalara müdahale edip yarıda keser.

Dikkat eksikliği olan çocuklarda;
· Yönergeleri başından sonuna kadar takip edemez,
· Dikkatini yaptığı işe veya oyuna vermekte zorlanır,
· Evde veya okulda yapacağı işler ve aktiviteler için gereken malzemeleri kaybeder,
· Dinlemez,
· Detayları gözden kaçırır,
· Düzensiz görünür,
· Uzun süre zihinsel çaba gerektiren işleri yapmakta zorlanır,
· Unutkandır,
· İlgisi kolayca başka yönlere kayar.

Bu davranış örüntülerinden, belli davranışlar hep bir arada ve belli bir süre boyunca gözleniyorsa bu durum bir rahatsızlık olarak adlandırılabilir. Böyle bir durumda gerekli uzmana başvurmak en akıllıca çözüm olacaktır.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu(DEHB) genellikle başa çıkılabilen bir durumdur. Bu rahatsızlıkla başa çıkmak için tedavi, okul ve anne-babanın katılımı ve profesyonel kişinin yönlendirmeleriyle gerçekleşebilir. Tedavi için en önemli zaman okul öncesi dönem ve okul çağının ilk yıllarıdır. Tedavinin amacı, çocuğun öğrenme uyumunu zorlaştıran yapısal ve çevresel etkenlerin ortadan kaldırılması ya da etkisizleştirilmesinden ibarettir.

Tedavi sürecinde çok tartışılan ve diğer önemli bir konuda ilaç kullanımıdır. DEHB’de ilaç kullanımının doğruluğu ve ilaçların yan etkileri hakkındaki tartışmalar hala devam etmektedir. Özellikle aileler ilaç kullanımının doğruluğu konusunda şüphe yaşamaktadırlar. Bu rahatsızlıkta kullanılan ilaçlar uyarıcı denilen türden ilaçlardır. Bu ilaçlardan en yaygın olarak kullanılan “ritalin” isimli ilaçtır. Genelde tedavilerde doktor tarafından bu ilaç önerilmektedir.
Uzmanlar ilaçların sanıldığının tersine ağır durumlarda kullanılmadığını hafif düzeyli rahatsızlıklarda kullanıldığını belirmişlerdir. Çünkü ağır durumlarda ilaçlar tek başına yeterli olmamaktadır(Depresyon, kaygı gibi duygularla ilgili sorunlar, öğrenme güçlükleri, yanlış anne baba tutumları, 10 yaşından büyük çocuklar ve okul içi davranışlarında büyük tutarsızlık olan çocuklar). Böyle durumlarda ek tedavi yöntemleri uygulanmalıdır(terapi, özel eğitim). En korkulan ve endişe duyulan durum ilacın yan etkilerinin olup olmadığı konusudur. İlacın madde bağımlılığına sebep olduğu söylense de uzmanlar bu iddiayı yalanlamaktadırlar. İlaç kullanan ve kullanmayan bireyler arasında madde bağımlısı olma yönünde bir farklılık olmadığını belirtmektedirler. Bu vakalarda ilaçtan ziyade çevresel faktörlerin etkili olduğunu belirtmektedirler. Fakat ilacın dozunun fazla kullanımında gerginlik, sinirlilik, durgunluk, tikler gibi yan etkilerin oluştuğunu fakat bunların doz düşürüldüğünde geçtiği de uzmanlar tarafından belirtmektedir.

Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz; ilaç tedavileri uygun kullanıldığında, en etkili kullanımı kısa dönem tedavisidir. Yan etkileri açısından diğer ilaçlarda çocukluk döneminde görülen yan etkilerden bir farklılık göstermemektedir. Davranışsal ve pedagojik tedavileri kolaylaştırıcı niteliktedir(Terapi, özel eğitim uygulamaları). Fakat ilaç kalıcı bir etki göstermez yani bir süre sonra etkisi geçer. İlacın etkili olacağını kesin olarak ortaya koyan kesin bir test henüz yoktur. İlaç eğer deneyimli doktorlar tarafından kullanılmazsa bazı durumlarda zamanlama ve dozdan dolayı sorunlar olabilir. O yüzden ilaç kullanımında doktorun tecrübe ve bilgisi etkilidir.
Şunu unutmayalım! İlaç tedavisi yalnızca yardımcı bir tedavidir. Doğru kullanıldığında etkili olabilir. Ama önemli olan çocuğun aile ve okul çevresinin rahatsızlığını ortadan kaldıracak düzende olmasıdır. Bu rahatsızlığı olan çocuklarla doğru iletişim kurabilmek tedavinin temel prensibidir.

Not: Bu yazıda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu ile ilgili bilgiler editörlüğünü Dr. Yankı YAZGAN’ın yaptığı “Hiperaktif Çocuk Okulda” isimli kitaptan alınmıştır.